Risico versus onzekerheid

Begin vorige eeuw promoveerde econoom Frank Knight op het onderscheid tussen twee vaak met elkaar verwarde begrippen: risico en onzekerheid. Knight leerde ons dat situaties met risico, die situaties zijn waar de uitkomsten onbekend zijn maar wel vanaf het begin aan de wetten van de kansverdeling onderhevig zijn. Deze verschillen hiermee fundamenteel van situaties waarbij sprake is van onzekerheid: daarbij is naast de uitkomst ook het kansmodel onbekend.

Ceterus Paribus

We kunnen dus stellen dat het uitbreken van een pandemie een onzekerheid was, maar de genomen overheidsmaatregelen (na verloop van een aantal weken) een risico. Hoe gaan we hier vervolgens mee om? Kort gezegd: de risico’s ondervangt u in een (financieel) model. Voor onzekerheden is in een dergelijk model echter geen plaats. Immers, wanneer we de oneindige hoeveelheid aan mogelijke uitkomsten zouden ondervangen is er geen sprake meer van een model. Het kenmerk van een model is juist dat we tot op zekere hoogte uitgaan van een vergelijkbare situatie (Ceterus Paribus).

Wat is een Financieel Model?

Een financieel model wordt gebruikt om financiële prestaties van een organisatie in de toekomst te voorspellen. Het woord ‘model’ in Financieel Modelleren duidt erop dat het gaat om het opstellen van een vereenvoudigde weergave van de werkelijkheid. Grote organisatorische beslissingen worden genomen op basis van wat de uitkomsten van die beslissingen waard zijn. Organisaties zoeken een manier om deze beslissingen te nemen die is gebaseerd op de werkelijkheid, maar zonder alle onnodige details.

Wat is het doel van een financieel model?

Een financieel model stelt u als management in staat om verschillende scenario’s te toetsen (bijvoorbeeld de effecten van verschillende vormen en lengte van ‘lockdowns’). Door het bepalen van de uitkomsten van deze verschillende scenario’s bent u in staat om een doordachte beslissing te nemen, waarbij rekening wordt gehouden met de belangrijkste omstandigheden en risico’s.

Hoe werkt een Financieel Model?

De basis van een financieel model wordt vaak gevormd door een overzicht met historische financiële informatie (vaak de winst- en verliesrekening, balans en het kasstroomoverzicht). Behalve historische gegevens, bevat het model een verwachting van de toekomstige kasstromen en de risico’s die bij het realiseren van deze kasstromen komen kijken. Kort gezegd worden in een financieel model de huidige kasstromen geprojecteerd naar de toekomst en gewaardeerd op basis van de risico’s die we in de organisatie onderkennen.

Een financieel model helpt ons om een (groot) aantal verschillen factoren samen te vatten in een beperkt aantal voor de gebruiker belangrijke uitkomsten. Deze uitkomsten variëren afhankelijk van het model en de aard van de onderneming, maar zouden kunnen zijn:

• De huidige waarde van mijn onderneming;
• De kasstroom over 3 jaar bij een gelijkblijvend groeipeil;
• De invloed van een verdere rentedaling op mijn organisatie;
• De liquiditeitspositie over de komende 3 maanden.

Met behulp van deze uitkomst bent u als ondernemer in staat om belangrijke beslissingen te nemen, zoals:

• Wel of niet investeren in een project of een machine;
• Wel of niet doorzetten van een fusie of overname;
• Wel of niet aantrekken van extra kapitaal of vreemd vermogen.

Doordachte besluitvorming

Een financieel model houdt geen rekening met alle onvermijdbare onzekerheden van de wereld waarin we leven. Dat heeft tot gevolg dat de voorspellingen die ons model doet in de werkelijkheid anders kunnen uitpakken. De risico’s worden ondervangen in de verschillende scenario’s die we in het model definiëren, maar de invloed van extremen zoals oorlogen, beurskrachs en een pandemie worden zelfs in het meest negatieve scenario niet onderkend.

Echter, het ondervangen van alle denkbare onzekerheden is niet het doel van een financial model. Het doel is om een beslissing te kunnen nemen waarbij alle relevante omstandigheden en risico’s worden meegenomen. Men moet zich beseffen dat de wereld onvoorspelbaar is, maar het zou zonde zijn om risico’s met onzekerheden te verwarren en daarom alles te zien als een ‘black box’.

Hoe maak ik mijn Financial Model Lean?

We komen terug op wat we in eerder artikel ook al schreven: Lean Finance heeft te maken met de mate waarin een afdeling of een tool Effectief en Efficiënt is.

Effectief:
Een Financial Model is effectief als het voorziet in de behoefte van de gebruiker. In de praktijk betekent dit dat we helder hebben wie de gebruiker is en wat hij met de tool wil bereiken. In veel gevallen zal dat het management zijn, met veelal de volgende behoefte:

• een zo eenvoudig mogelijk te interpreteren uitkomst;
• inzicht in de gebruikte aannames en risico’s in het model;
• mogelijkheid om verschillende scenario’s te kunnen toepassen op het model;
• in staat gesteld worden op basis van het model een gedegen beslissing te kunnen nemen.

Efficiënt:
De efficiëntie heeft zowel betrekking op degene die het model ontwerpt als degene die het model gebruikt. Cruciaal voor de efficiëntie is dat het model ontworpen wordt door iemand die een goed begrip heeft van de organisatie, de markt en de risico’s. Immers, zonder dit begrip is het onmogelijk de juiste risico’s en aannames in het model te verwerken. Dit zal leiden tot veel vertraging/ herstel werkzaamheden in zowel het bouwen als het gebruik van het model. De efficiëntie voor de gebruiker heeft vooral te maken met gebruiksvriendelijkheid van het model. Het model moet intuïtief zijn en ‘foolproof’